کابل برق سه فاز چیست؟ بررسی انواع، ساختار و کاربرد + جدول

کابل برق سه فاز؛ راهنمای جامع و کامل انتخاب بهترین کابل برای صنایع، کارخانجات و ساختمان‌ها

در تمام پروژه‌های صنعتی، کارگاهی، کارخانجات، برج‌های مسکونی و حتی برخی خانه‌های بزرگ، برق سه فاز نقش اصلی را ایفا می‌کند. برای انتقال ایمن و بدون افت این نوع برق، حتماً باید از کابل مخصوص سه فاز استفاده شود. انتخاب اشتباه کابل می‌تواند باعث گرم شدن بیش از حد، افت ولتاژ شدید، آتش‌سوزی یا خرابی موتور و تجهیزات گران‌قیمت شود. به همین دلیل شناخت دقیق انواع کابل سه فاز، جنس هادی، سایز مناسب، ظرفیت جریان و استانداردهای آن حیاتی است.

برق سه فاز چیست و چرا کابل مخصوص خودش را می‌خواهد؟

برق سه فاز از سه موج سینوسی با اختلاف زاویه 120 درجه تشکیل شده است. ولتاژ بین هر دو فاز معمولاً 380 ولت و ولتاژ هر فاز نسبت به نول 220 ولت است. این ساختار باعث می‌شود با هادی کمتر، توان بسیار بیشتری منتقل شود، لرزش موتورها کم شود و راندمان کلی سیستم بالا برود. به همین دلیل تقریباً تمام موتورهای صنعتی، آسانسورها، پمپ‌ها، دستگاه‌های CNC، چیلرها و سیستم‌های تهویه بزرگ از برق سه فاز تغذیه می‌کنند.

کابل برق سه فاز چند رشته دارد؟

کابل‌های سه فاز در چهار نوع اصلی تولید می‌شوند:

• سه رشته: فقط سه فاز (مناسب موتورهایی که به صورت مثلثی بسته می‌شوند)  
• چهار رشته: سه فاز + نول (رایج‌ترین نوع برای تابلو برق و ورودی ساختمان)  
• پنج رشته: سه فاز + نول + ارت (کامل‌ترین و ایمن‌ترین گزینه)  
• سه و نیم رشته: سه فاز تمام‌مقطع + یک نول با سطح مقطع نصف (برای بارهای کاملاً متعادل)

ساختار و لایه‌های تشکیل‌دهنده کابل سه فاز

هر کابل سه فاز از چند لایه اصلی تشکیل شده است: هادی مسی یا آلومینیومی که جریان را منتقل می‌کند، عایق مجزا دور هر رشته (معمولاً PVC یا XLPE)، فیلر برای پر کردن فضای خالی و حفظ شکل گرد، لایه جداکننده، زره یا آرمور در مدل‌های مسلح برای مقاومت در برابر ضربه و جوندگان، و در نهایت روکش خارجی مقاوم در برابر رطوبت، مواد شیمیایی و اشعه خورشید.

تفاوت کابل سه فاز مسی و آلومینیومی

کابل مسی رسانایی بسیار بالاتری دارد، انعطاف‌پذیرتر است، در برابر اکسید شدن مقاوم‌تر است و طول عمر بیشتری دارد، اما سنگین‌تر و گران‌تر است. کابل آلومینیومی سبک‌تر، ارزان‌تر و مناسب پروژه‌های بزرگ و طولانی است، ولی رسانایی کمتری دارد و نیاز به اتصالات و سرسیم مخصوص دارد تا از گرم شدن محل اتصال جلوگیری شود.

دسته‌بندی بر اساس ولتاژ نامی

کابل‌های فشار ضعیف تا یک کیلوولت برای اکثر کارخانجات و ساختمان‌ها استفاده می‌شوند. کابل‌های فشار متوسط تا 33 کیلوولت برای انتقال در مسافت‌های طولانی‌تر و کابل‌های فشار قوی و فوق قوی برای شبکه انتقال سراسری برق به کار می‌روند.

سایزهای رایج کابل سه فاز

از 1.5 میلی‌متر مربع برای بارهای خیلی سبک شروع می‌شود و تا 300، 500 میلی‌متر مربع و حتی بالاتر برای پروژه‌های سنگین ادامه دارد. سایزهای پرمصرف در صنعت معمولاً 4، 6، 10، 16، 25، 35، 50، 70 و 95 میلی‌متر مربع هستند.

چطور سایز و ظرفیت جریان مناسب را انتخاب کنیم؟

• برای انتخاب درست، ابتدا جریان هر فاز را با فرمول زیر محاسبه کنید:  
• جریان (آمپر) = توان کل به وات ÷ (380 × 1.732 × ضریب قدرت)  
• ضریب قدرت معمولاً 0.85 در نظر گرفته می‌شود.

مثال: یک موتور 22 کیلووات → حدود 40 آمپر در هر فاز → کابل مسی 4×10 یا 5×10 میلی‌متر مربع (با حاشیه ایمنی بهتر است 4×16 انتخاب شود).

مزایای استفاده از کابل سه فاز مناسب

انتقال توان بالا با هادی کمتر، کاهش چشمگیر اتلاف انرژی، ثابت ماندن گشتاور موتورها، کاهش نوسان ولتاژ، ایمنی بالاتر به‌خصوص در مدل‌های دارای ارت، طول عمر بیشتر تجهیزات و صرفه‌جویی بلندمدت در هزینه برق و تعمیرات.

نکات طلایی قبل از خرید کابل سه فاز

• جریان واقعی بار + حداقل 20–30٪ حاشیه ایمنی را در نظر بگیرید  
• طول مسیر را محاسبه کنید (هر 100 متر ممکن است 3–5٪ افت ولتاژ ایجاد کند)  
• نوع نصب (داخل لوله، کانال، خاک، هوایی) را مشخص کنید  
• شرایط محیطی (رطوبت، مواد شیمیایی، جوندگان، دمای بالا) را بررسی کنید  
• حتماً استانداردهای معتبر بین‌المللی و نشان استاندارد ایران را چک کنید  
• از فروشنده گواهی اصالت و تست کارخانه بخواهید

انتخاب کابل سه فاز مناسب فقط یک خرید ساده نیست؛ سرمایه‌گذاری بلندمدت در ایمنی، عملکرد و صرفه‌جویی پروژه شماست. با رعایت این نکات و مشورت با مهندس برق، می‌توانید بهترین کابل را برای کارخانه، کارگاه، برج مسکونی یا هر پروژه دیگری انتخاب کنید و سال‌ها از عملکرد بی‌نقص و بدون دردسر آن بهره‌مند شوید.